İZALE-İ ŞÜYU

 (ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ)

GİRİŞ

Ortaklığın giderilmesi davası, bir taşınır veya taşınmaz üzerindeki paylı ya da elbirliği mülkiyetine son vererek ferdi mülkiyete geçişi sağlayan hukuki bir süreci ifade eder. Paydaşlar arasındaki uyuşmazlıkları sona erdirerek malın kullanımını daha işlevsel hale getirme amacı taşır. Bu yazımızda, ortaklığın giderilmesi davasının hukuki niteliği, başvuru şartları, yöntemleri ve mahkeme süreci detaylı olarak incelenecektir. 

1. ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ DAVASININ HUKUKİ NİTELİĞİ 

Ortaklığın giderilmesi davası, paylı veya elbirliği mülkiyetine tabi taşınır ya da taşınmazların taraflar arasındaki ortaklık ilişkisini sona erdirerek, tarafların mülkiyet haklarını bireyselleştirmeye yönelik uygulama bulan bir davadır. Hukukumuzda, Medeni Kanun'un 699. maddesinde düzenlenen bu dava türü, paydaşların herhangi birinin istemi üzerine açılabilir. 

Ortaklığın giderilmesi davalarında, mahkemenin esas aldığı temel ilke, paydaşlar arasında adil ve hakkaniyete uygun bir paylaşımın sağlanmasıdır. Dava, taraflar arasında hukuki ve fiili bir uyuşmazlık olması hâlinde açılabileceği gibi, herhangi bir uyuşmazlık olmasa dahi taraflardan birinin ortaklığı sona erdirmek istemesi durumunda da açılabilir. 

2. ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ YÖNTEMLERİ 

Ortaklığın giderilmesi davasında başvurulabilecek iki temel yöntem bulunmaktadır.

2.1. Aynen Taksim Suretiyle Ortaklığın Giderilmesi 

Aynen taksim, taşınır veya taşınmazın bölünerek paydaşlara müstakil mülkiyet olarak devredilmesi yoluyla ortaklığın sona erdirilmesidir. Özellikle taşınmaz mallarda, bölünebilirlik imkânının bulunması gerekmektedir. Mahkeme, öncelikle taşınmazın bölünüp bölünemeyeceğini araştırır ve teknik bilirkişi raporlarıyla bölünebilirlik koşulları belirlenir. 

Bölünebilirlik şartları: 

• Taşınmazın yüzölçümü ve şekli, her bir paydaşa düşen kısmın ekonomik değerini koruyacak şekilde bölünebilir olmalıdır. 

• İmar mevzuatına uygun olarak ayrı parseller oluşturulabilir olmalıdır. 

• Bölünme sonucunda ortaya çıkan parçaların kullanım amacı bozulmamalıdır. 

Eğer mahkeme, aynen taksimin mümkün olduğunu belirlerse, paydaşlar arasında taksim işlemini gerçekleştirerek ortaklığı giderir. Ancak, taksim işlemi sonucunda ortaya çıkan bölümlerin değeri arasında fark bulunuyorsa, ivaz (para ekleme) yöntemi ile eşitleme sağlanabilir.

2.2. Satış Suretiyle Ortaklığın Giderilmesi 

Taşınmazın bölünerek paylaştırılması mümkün olmadığında, mahkeme tarafından satış suretiyle ortaklığın giderilmesine karar verilir. Bu yöntemle taşınmazın satış memurluğu yahut icra dairesi tarafından açık artırma ile satılması sağlanır. Elde edilen bedel, tarafların payları oranında bölüştürülerek ortaklık sona erdirilir. Tüm ortakların oybirliği ile anlaşması durumunda satış süreci yalnız ortaklar arasında gerçekleştirilebilir.

Satış sürecinde şu hususlar dikkate alınır: 

• Satışın kamuya açık artırma ile yapılması esastır. 

• Paydaşların tamamının onayı ile sadece paydaşlar arasında özel satış yapılabilir. 

• Muhdesat (bina, ağaç gibi bütünleyici unsurlar) konusu satış öncesinde belirlenmeli ve satış bedeli paydaşlara buna göre dağıtılmalıdır. 

3. ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ DAVASINDA ARABULUCULUK ZORUNLULUĞU 

6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nun 18/B maddesi uyarınca, ortaklığın giderilmesi davalarında dava açılmadan önce arabuluculuk başvurusu yapılması zorunludur. Arabuluculuk sürecinde taraflar, ortaklığın nasıl giderileceğine dair uzlaşmaya varabilirler. Eğer arabuluculuk görüşmeleri sonucunda anlaşma sağlanamazsa, taraflar dava açma hakkını kullanabilir. 

4. ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ DAVASINDA YETKİLİ VE GÖREVLİ MAHKEME 

Ortaklığın giderilmesi davalarında yetkili mahkeme, taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 12. maddesi uyarınca taşınmazın aynına ilişkin davalarda kesin yetki kuralı uygulanır. Bu nedenle ortaklığın giderilmesi davaları, taşınmazın bulunduğu yerdeki mahkemelerde açılmalıdır. Örneğin, Ankara’da bulunan bir taşınmaz için Ankara’daki ilgili mahkeme yetkilidir. 

Görevli mahkeme ise 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu uyarınca Sulh Hukuk Mahkemesi’dir. Sulh Hukuk Mahkemeleri, aynen taksim veya satış yoluyla ortaklığın giderilmesine karar verme yetkisine sahiptir. 

5. ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ DAVASINDA MAHKEME MASRAFLARI VE HARÇLAR 

Ortaklığın giderilmesi davasında mahkeme harç ve giderleri şu şekildedir: 

• Satış yoluyla paylaştırma kararı verildiğinde, satış bedelinin binde 11,38’i oranında nispi karar ilam harcı alınır. Bu oran taşınmazın satış aşamasındaki muhammen bedeli üzerinden uygulama görür.

• Aynen taksim suretiyle paylaşım yapılırsa, taşınmazın değerinin binde 4,55’i oranında karar ilam harcı tahsil edilir. Aynen taksimde uygulanacak nispi harç taşınmaz değeri üzerinden tespit edilir.

• Ortaklığın giderilmesi davasında başta uygulanacak harç, nispi değil maktudur.

• Dava masrafları, paydaşların hisseleri oranında paylaştırılır. 

6. ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ DAVALARINDA MUHDESATIN DURUMU 

Eğer taşınmaz üzerinde bina, ağaç, tesis gibi muhdesat (bütünleyici parçalar) bulunuyorsa, bunların kime ait olduğu konusunda bir uyuşmazlık ortaya çıkabilir. Muhdesat aidiyetine ilişkin ihtilaflar ayrı bir dava açılarak çözüme kavuşturulmalıdır. Yargılama sürecinde muhdesatın aidiyetine ilişkin davalar bekletici mesele yapılır. 

NETİCE

Ortaklığın giderilmesi davası, paydaşlar arasındaki ortaklık ilişkisini sona erdirerek bireysel mülkiyete geçişi yahut mülkiyetin sonlandırılmasını sağlayan önemli bir hukuki yoldur. Bu dava, tarafların taşınır veya taşınmaz mal üzerindeki haklarını netleştirmek ve mülkiyet ihtilaflarını gidermek amacıyla başvurdukları bir çözüm mekanizmasıdır. Mahkemeler, hakkaniyet ve eşitlik ilkeleri doğrultusunda, tarafların haklarını koruyarak süreci yürütmektedir. 

Aynen taksim veya satış yoluyla ortaklığın giderilmesi süreci, tarafların anlaşmasına veya taşınmazın fiziki ve hukuki koşullarına bağlı olarak şekillenir. Arabuluculuk sürecinin zorunlu hale getirilmesi, taraflar arasında uzlaşmayı teşvik ederek dava yükünü azaltmayı amaçlamaktadır.