CEZA HUKUKUNDA SUÇUN NİTELİKLİ HALLERİ

GİRİŞ

Suç, kamusal bir hata, devletin hukukunu ihlal eden ve toplum tarafından kesinlikle onaylanmayan bir eylem, anti sosyal bir davranış olarak kabul edilir. Suç, tarih boyunca yapılagelmiş ve oluşumunun nasıl bir şekilde cereyan edeceğine dair tespitleri, bu birikim sağlamıştır. Buna göre suç, tipiklik unsurunun, yani şekli anlamda suçun kanuni tanımındaki unsurlarının oluşması ve hukuka aykırılık şartının gerçekleşmesi ile oluşur. Tipiklik ise maddi ve manevi unsur olmak üzere iki unsura ayrılır.

Maddi unsur, suçun somut olarak inkişaf etmesi anlamda eylemini ele alırken manevi unsur, failin bu eylemi gerçekleştirirken sahip olduğu niyetini açıklamaktadır. Bir de suçun maddi ve manevi unsurlarının yanında ve maddi unsur içerisinde ele alınan suçun nitelikli halleri, durumları veya unsurları da denen bir takım özel düzenlemeler mevcuttur. İşte bu çalışmamızın amacı; suçun meydana gelmesine, ortadan kalkmasına ya da yokluğuna herhangi bir tesiri olmayan, yalnızca suçun karşılığı olarak verilecek olan cezanın ağırlaşması, artırılması, hafifletilmesi ya da azaltılması gibi etkileri olan suçun nitelikli unsurlarını açıklamaya çalışmaktır.

1. SUÇUN NİTELİKLİ HALLERİNE GENEL BİR BAKIŞ

Suçun Nitelikli Halleri, cezanın ağırlaşması ve artırılması gibi cezai müeyyideye etkileri olan hallerdir. Bir suçun işleniş şekli, suçun failinin ya da mağdurunun birtakım sıfatları gibi unsurlarına bağlı olarak, suçun daha ağır yahut temel düzenlemeden farklı şekilde cezalandırılmasını gerektirebilir. İşte bu hal ve durumlara suçun nitelikli halleri denir. Bu durumlara karşı Ceza Hukuku, suçun temel halleriyle kıyaslandığında suçun veya suçlunun daha fazla toplumsal tehlike oluşturduğunu ve dolayısıyla rehabilite yahut toplumdan soyutlama amacıyla suçun daha ağır bir ceza gerektirdiğini, yahut mağdurun fiil esnasındaki koşul ve imkanlarına göre uğradığı zararı bir noktada “kamulaştırarak” zarar ve ziyanın kamuya atfıyla failin cezalandırılmasında değişikliğe gidilmesi durumlarını öngörmektedir.

Suçta ve cezada kanunilik ilkesi gereği bir suçun ve nitelikli halinin oluşabilmesi için kanunda açıkça düzenlenmiş olması gerekmektedir. Her suçun kendi içinde nitelikli halleri olabilir ve bunlar genellikle Türk Ceza Kanunu'nun (TCK) ilgili düzenlemesinin devamı maddelerinde yahut temel cezanın düzenlendiği maddenin içerisinde ayrı bir fıkra şeklinde belirtilmiştir. Suçun nitelikli hali, suçun gerçekleşme biçimi, failin özellikleri veya mağdurun durumu gibi unsurlarla şekillenir.

2. SUÇUN NİTELİKLİ HALLERİNİN TÜRLERİ 

Nitelikli Haller; failin özelliklerine, mağdurun durumuna, suçun işleniş yöntemine veya suçun sonuçlarına bağlı olacak şekilde TCK’da farklı farklı şekilde düzenlenmiştir.

2.1. Failin Özelliklerine Bağlı Nitelikli Haller

Bu tür nitelikli haller failin; suç işlerken gösterdiği özel davranışlarına, suçun işlendiği şartlara, saldırganlık derecesine, sayısına ve failin kişisel özellikleri veya niyetlerine dayanır. Buna göre fail, suçun temel halinde öngörülenden farklı olarak daha ağır bir ceza alacaktır.

Örneğin; bir kimsenin kasten öldürülmesi TCK m. 81 düzenlemesince bir suçtur ve cezası müebbet hapis cezasıdır. Devamı maddesi olan TCK m. 82 hükmünün 1. fıkrasındaki tasarlayarak öldürme veya canavarca hisle, eziyet çektirerek kasten öldürme düzenlenmiştir ve bu tür suçların cezası ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasıdır. Farz-ı misal; bir kimseyi doğrudan öldürmek müebbet hapis cezası gerektirirken bir kimseyi yakarak yahut boğarak öldürmek canavarca hisle eziyet çektirerek öldürme bahsinin konusu olacak ve cezası da ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası olacaktır. Yine başka bir örnek vermek gerekirse cinsel saldırı suçu TCK m. 102’de düzenlenmiştir. Aynı maddenin 3. fıkrasında düzenlenen suçun birden fazla kişi ile işlenmiş olması da yine fail tarafın durumuna bağlı olan nitelikli haldir ve bu durumda da suçun temel halindeki ceza olan beş yıldan on yıla kadar değil, yarı oranında artırılarak somut olaya tatbik edilecektir.

2.2. Mağdurun Durumuna Bağlı Nitelikli Haller

  Bu nitelikli haller, suçun işleniş biçimi değil, mağdurun özel durumuna, savunmasızlığına veya hassasiyetine dayanır. Türk Ceza Kanunu'nda bazı suçlar, mağdurun yaşı, cinsiyeti, fiziksel ya da zihinsel durumu gibi etmenlere göre nitelikli hale gelir. Bu da failin suçu işlerken mağdura karşı daha fazla güç kullanma veya acı verme eğiliminde olduğunu gösteri

  Örneğin; cinsel saldırı suçu TCK m.102’de temel hali düzenlenmiştir. Aynı maddenin üçüncü fıkrasında birtakım nitelikli hal öngörülmüştür. Bunlara göre bu tür bir nitelikli halin meydana gelmesi ile temel ceza olan beş yıldan on yıla kadar hapis cezası değil de yarı oranında ceza artırılarak somut olaya uygulanacaktır. Bu nitelikli hallerde ise beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan kişiye yahut üçüncü derece dâhil kan veya kayın hısımlığı ilişkisi içinde bulunan bir kişiye karşı işlenmesi, suçun mağdurun durumuna bağlı nitelikli hali olarak ele alınmıştır. Yine bir başka örneğe bakılacak olursa gerek TCK m. 82’de düzenlenen kasten öldürme suçunun ve TCK m. 94’te düzenlenen işkence suçlarının  “çocuğa ya da beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan kişiye karşı” işlenmesi ile daha fazla cezayı gerektiren nitelikli halin gerçekleşeceği görülmektedir. Bu da mağdurun durumuna ve hassasiyetine bağlı olarak ele alınabilecek nitelikli unsurlardandır.

2.3. Suçun İşleniş Yöntemine Bağlı Nitelikli Haller

            Bu tür nitelikli hallerde suçun işleniş biçimi, kullanılan araçlar veya izlenen yöntemler suçun daha tehlikeli ya da az tehlikeli bir hale gelmesini sağlayabilir.

            TCK m. 82’deki kasten öldürmenin nitelikli hali olan kimyasal silahla öldürme; TCK m. 86’da düzenlenen kasten yaralama, 102’de düzenlenen cinsel saldırı, 106’da düzenlenen tehdit, 109’da düzenlenen kişiyi hürriyetinden yoksun kılma ve 149’da düzenlenen yağma suçlarının silahla işlenmesi bu duruma örnek olarak verilebilmektedir. Ayrıca TCK m. 116’da düzenlenen konut dokunulmazlığının ihlali suçu ve 143’te düzenlenen hırsızlık suçunun gece vakti işlenmesi de yine suçun işleniş yöntemine bağlı nitelikli hallerine örnek olarak verilebilmektedir.

2.4. Suçun Sonuçlarına Bağlı Nitelikli Haller

Suçun sonuçlarına bağlı nitelikli haller ifadesi, Türk Ceza Kanunu'nda (TCK) yer alan suçların, işleniş biçimi ya da sonucu itibarıyla suçun temel halinden daha farklı bir şekilde cezalandırılmasına neden olan özel durumlardır. Bu, bir suçun cezasının yalnızca suçu işleyen kişinin niyetine ve fiiline göre değil, suçun sonucunda ortaya çıkan durumlara göre de farklılık arz ettiği anlamına gelir.

Bu duruma en iyi örneklerden bir tanesi de TCK m. 84’te düzenlenen intihara yönlendirme suçudur. Aynı maddenin devam fıkrasında intihara yönlendirme sonucunda eğer ki intihar gerçekleşmiş ise fail, suçun temel halinden değil daha ağır bir ceza ile cezalandırılacaktır. Bir diğer örnek ise TCK m. 102’de düzenlenen cinsel saldırı suçudur. Bu düzenlemenin devamı maddesinde denmektedir ki ‘suç sonucu mağdurun bitkisel hayata girmesi veya ölümü hâlinde, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına hükmolunur.’ Cinsel saldırı suçunun cezası beş yıldan on yıla kadar şeklinde düzenlenmiş olsa da cinsel saldırı suçunun sonucunda eğer ki mağdur ölmüş yahut bitkisel hayata girmişse artık fail, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müeyyideye tabi tutulacaktır. Verilebilecek bir diğer örnek ise TCK m. 142’de düzenlenen nitelikli hırsızlık suçunun beşinci fıkrasında düzenlenen ‘Hırsızlık suçunun işlenmesi sonucunda haberleşme, enerji ya da demiryolu veya havayolu ulaşımı alanında kamu hizmetinin geçici de olsa aksaması hâlinde, yukarıdaki fıkralar hükümlerine göre verilecek ceza yarısından iki katına kadar artırılır.’ ibaresidir. Burada da artık ceza, suçun temel halinde verilecek cezanın yarı oranında artırılmış şekliyle faile tatbik edilecektir.

SONUÇ

Nitelikli hallerin ceza hukukundaki önemi, suçun doğurduğu tehlikenin ve mağdur üzerindeki etkilerin daha iyi bir şekilde yansıtılmasından kaynaklanır. Suçun işleniş biçimi ya da sonucunun ağır yahut hafif olması, failin cezalandırılmasında daha fazla adaletin sağlanmasına olanak tanır. Bu tür halleri dikkate almak, yalnızca failin cezalandırılmasını değil, toplumsal güvenliğin korunmasını ve mağdurun veya failin haklarının gözetilmesini de sağlar. Nitelikli haller, ceza yargılamasında da önemli bir yer tutar. Mahkemeler, suçun işleniş biçimi ve mağdur üzerindeki etkilerini göz önünde bulundurarak daha adil bir ceza tayin etmeye çalışır. Ayrıca, bu tür hallerin cezayı ağırlaştıran faktörler olarak kabul edilmesi, suç işlemek isteyen bireylere caydırıcı bir etki yapabilir.

KAYNAKÇA

Sowmyya Thotakura, ‘Crime: A Conceptual Understanding’ (2014) 4(3)  Indian Journal of Applied Research 195, 196

Öğr. Gör./Associate Member Sezgi DEMİRKALE, (2022)  ‘TÜRK CEZA HUKUKU DOKTRİNİNDE SUÇUN UNSURLARI’

Mehmet Emin Artuk, Ahmet Gökcen, (2024)  ‘Ceza Hukuku Genel Hükümler’

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu, (2024), www.mevzuatgov.com.tr

CEZA HUKUKUNDA SUÇUN NİTELİKLİ HALLERİ.pdf

PDF dosyasını indir • 812KB